Χαλκιδική: ένας αγώνας που διαρκώς επεκτείνεται

Ο αγώνας των κατοίκων της Χαλκιδικής ενάντια στα μεταλλεία χρυσού παίρνει όλο και πιο μεγάλη διάσταση βρίσκοντας απέναντί του την κρατική καταστολή και τους πληρωμένους υπηρέτες των εταιρειών. Τον τελευταίο χρόνο, ο αγώνας αυτός έχει κορυφωθεί με συνεχείς συγκεντρώσεις και συγκρούσεις με τα ΜΑΤ.
Εδώ αναδημοσιεύουμε ένα κείμενο από το περιοδικό Ευτοπία, σχετικό με τον αγώνα στην Ολυμπιάδα Χαλκιδικής (τεύχος 15, Νοέμβρης 2007)(πηγή: http://www.eutopia.gr/el/issues):


Ολυμπιάδα Χαλκιδικής 1987-2003

«Κάθε προηγούµενη κυριαρχία ωχριά μπροστά στο σήµερα. Οι διεθνικές φίρµες, η χρηµατιστηριακή κερδοσκοπία και οι µαφίες κουρσεύουν τον πλανήτη, οδηγούµενες αποκλειστικά από την βραχυπρόθεσµη θέα των κερδών τους».


Κορνήλιος Καστοριάδης


Στη σύγχρονη μεταλλευτική ιστορία της Ελλάδας, η πρώτη προσπάθεια για τη δηµιουργία μεταλλουργίας χρυσού παρουσιάζεται το 1987, όταν η εταιρεία ΜΕΤΒΑ επιχειρεί την δηµιουργία ενός εργοστασίου επεξεργασίας των χρυσοφόρων κοιτασµάτων της Ολυµπιάδας Χαλκιδικής.

Σήμερα -20 χρόνια μετά- δεν έχει πραγματοποιηθεί ούτε αυτή, ούτε καμιά από τις πολλές προγραμματιζόμενες επενδύσεις μεταλλουργίας χρυσού στα όρια του ελληνικού κράτους. Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί, πως το γεγονός αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αποφασιστική αντίσταση της κοινότητας Ολυμπιάδας και άλλων κοντινών της κοινοτήτων, ενάντια στην εξόφθαλμη καταστρεπτικότητα και τον παραλογισμό της μεταλλουργίας χρυσού. Πρόκειται για ένα παράδειγμα τοπικού αγώνα με εκπληκτικά χαρακτηριστικά, με πρώτο και καλύτερο το γεγονός του ότι επιβεβαίωσε την προκλητική, τεράστια επιγραφή πάνω από το φυλάκιο της Ολυμπιάδας που από το 1996 μέχρι και σήμερα γράφει: “ΘΑ ΝΙΚΗΣΟΥΜΕ”.

Όντως, η δυναμικότητα και η αποφασιστικότητα των γυναικών και των ανδρών που για χρόνια αγωνίστηκαν για την υπεράσπιση του τόπου τους δικαιώθηκε. Η εναντίωση στην μεταλλουργία χρυσού παραμένει όμως μια συνεχής πρόκληση για την περιοχή της βόρειας Χαλκιδικής. Τώρα είναι η εταιρεία “Ελληνικός Χρυσός” που προγραμματίζει την δημιουργία ενός επιφανειακού μεταλλείου πρωτοφανών διαστάσεων και ανάλογο εργοστάσιο μεταλλουργίας χρυσού στην τοποθεσία Σκουριές, πολύ κοντά στην κοινότητα Μεγάλης Παναγιάς. Ευτυχώς η αντίδραση, από την πλευρά μελών της κοινότητας, ήταν άμεση και σήμερα η συλλογικότητα “Πρωτοβουλία ενάντια στις βλαπτικότητες” που δημιουργήθηκε στο χωριό, παρακολουθεί ενεργά το θέμα και οι κινήσεις της εταιρείας φαίνεται να έχουν προσωρινά παγώσει.

Στο άρθρο αυτό θα επιχειρήσω να συνοψίσω τα γεγονότα του αγώνα ενάντια στην μεταλλουργία χρυσού στην περιοχή της βόρειας Χαλκιδικής και να σχολιάσω μια σειρά από σχετικά πολιτικά ζητήματα, που ο ίδιος ο αγώνας ανακίνησε, έθεσε και συνεχίζει να θέτει. 1

Ας γυρίσουμε όμως στα τέλη της δεκαετίας του '80 για να παρακολουθήσουμε τα γεγονότα. Το επενδυτικό σχέδιο της ΜΕΤΒΑ προκαλεί την αντίδραση των κατοίκων της Ολυµπιάδας και άλλων κοινοτήτων του Στρυµονικού κόλπου. Η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) για το εργοστάσιο επεξεργασίας καθορίζει ως βέλτιστη θέση για την χωροθέτηση του την θέση Ξηρόλακκας στον κάµπο της Ολυµπιάδας, σε ελάχιστη απόσταση από το χωριό και δίπλα ακριβώς από τις εγκαταστάσεις του ήδη υπάρχοντος εργοστασίου εµπλουτισµού. Πρέπει να αναφερθεί πως το εργοστάσιο αυτό εγκαταστάθηκε το 1976 και η επίδραση του στο περιβάλλον της περιοχής ήταν εμφανώς καταστροφική. Εύλογα λοιπόν οι κάτοικοι δεν πείθονται από τα συµπεράσµατα της ΜΠΕ που αναφέρει πως «η μεταλλουργία χρυσού της ΜΕΤΒΑ δηµιουργεί μηδενική επίπτωση στο περιβάλλον». Η τελετή θεμελίωσης που οργάνωναν λίγο πριν τις εκλογές του '89 οι πολιτικοί άρχοντες δεν έγινε ποτέ. Περίπου 3000 κάτοικοι περικύκλωσαν τις ισχυρές δυνάµεις των ΜΑΤ, εγκαινιάζοντας µε αυτόν τον τρόπο µια πολύµορφη αντίσταση, που διαρκεί µέχρι σήµερα.

Μέχρι το '95 τα µεταλλεία Κασσάνδρας υπολειτουργούν και είναι µια από τις «προβληµατικές» επιχειρήσεις, µε έλλειµµα 5.5 δις δραχµές και 950 εργαζόµενους να βιώνουν εκβιαστικά το φάσμα της ανεργίας. Το κράτος αναζητά έναν επενδυτή που θα αναλάβει την εκµετάλλευση των πλούσιων κοιτασµάτων, θα δώσει δουλειά στους εργαζόμενους, αλλά και “θα διαχειριστεί τα σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα”. Μέσα από μια αποδεδειγμένα διάτρητη διαδικασία γεμάτη “ημετέρους” και μίζες, στις 2/03/95 η TVX Gold, πολυεθνική εταιρεία με βάση τον Καναδά, αναδεικνύεται πλειοδότρια του διεθνούς διαγωνισµού για την πώληση των µεταλλείων. Οι πρόεδροι 11 κοινοτήτων του Στρυµονικού κόλπου µε υπόµνηµα τους προς τους αρµόδιους με τίτλο «υπενθύµιση αντιρρήσεων», ξεκαθαρίζουν -για όσους “δεν θυμούνται”- την αντίθεση των κατοίκων στην εγκατάσταση της µονάδας χρυσού. Τον Αύγουστο του '95 αναζωπυρώνονται οι αντιδράσεις για την µεταλλουργία χρυσού, καθώς το σχέδιο της νέας εταιρείας δεν φαίνεται να διαφέρει σε κανένα σηµείο από αυτό της ΜΕΤΒΑ, αποδεικνύοντας για µια ακόµη φορά την αδιαφορία για τους κατοίκους και τις περιβαλλοντικές συνιστώσες.

Τον Δεκέμβρη του '95, η TVX Hellas, θυγατρική εταιρεία της TVX, παραλαμβάνει το συνολικό ενεργητικό των µεταλλείων Κασσάνδρας, δηλαδή τα ακίνητα, τα εξορυγμένα αποθέµατα, καθώς και τα µεταλλευτικά δικαιώµατα για 314.000 στρέµµατα κυρίως δασικών εκτάσεων, πληρώνοντας το εξευτελιστικό ποσό των 11 δις δραχµών. Η σύμβαση χαρακτηρίζεται “αποικιοκρατικού χαρακτήρα” από τους αντιστεκόμενους κατοίκους, ενώ πολιτικοί και ΜΜΕ εξαίρουν την “χρυσή επένδυση” ως την µεγαλύτερη ξένη επένδυση που έγινε ποτέ στην χώρα και ως µεγάλη ευκαιρία για την ανάπτυξη της περιοχής και την “απορρύπανση”. Οι 550 θέσεις εργασίας που η εταιρεία δεσµεύεται τελικά -μετά από πιέσεις- να διατηρήσει, θα αποτελέσουν όλα τα επόμενα χρόνια το βασικό στρατηγικό όπλο στα χέρια της για την δικαιολόγηση της αναγκαιότητας της μεταλλουργίας χρυσού.

Ήδη από τις αρχές του '96, η εταιρεία ξεκινάει τον εκσυγχρονισµό των µεταλλείων και οργανώνει πληρωµένα ταξίδια για τοπικούς άρχοντες σε µεταλλεία της βόρειας Αµερικής. Οι πρόεδροι των αντιστεκόμενων κοινοτήτων δεν αποδέχονται τις προσκλήσεις και δηλώνουν για άλλη µια φορά, την αντίθεση των κατοίκων. Με λαϊκές συνελεύσεις, συγκεντρώσεις και επιστολές διαµαρτυρίας οι κάτοικοι προσπαθούν να ακουστεί η φωνή τους και συγκροτούν συντονιστική επιτροπή αγώνα. Στις 11/02/96 πραγµατοποιείται συλλαλητήριο στον Σταυρό Χαλκιδικής µε µεγάλη συµµετοχή του πληθυσµού και καταλαµβάνεται για 5 μέρες ο εθνικός άξονας Θεσσαλονίκης-Καβάλας. Μετά την διαβεβαίωση πως η σύµβαση δεν πρόκειται να κυρωθεί από την βουλή, αν δεν προηγηθεί συζήτηση µε τους κατοίκους, η επιτροπή αγώνα αποφάσισε να αναστείλει το κλείσιµο της εθνικής οδού. Είναι τότε, που η κινητοποίηση µεταφέρεται στο φυλάκιο της Ολυµπιάδας, µια µικρή, ξύλινη κατασκευή στον δρόµο που οδηγεί στο µεταλλείο, για τον έλεγχο του διερχόµενου εξοπλισµού προς αποτροπή των εργασιών θεµελίωσης του εργοστασίου. Το φυλάκιο αυτό θα παραµείνει κατειληµµένο για χρόνια, αποτελώντας το σηµείο συνάντησης για τις αντιστεκόµενες και τους αντιστεκόµενους, µε γενικές συνελεύσεις σταθερά µια φορά την εβδοµάδα καθ’ όλη σχεδόν τη διάρκεια της κινητοποίησης.

Μερικούς µήνες αργότερα, στις 31/07/96 και παρά τις διαβεβαιώσεις για το αντίθετο, επικυρώνεται από την ελληνική βουλή µε ποσοστό υπερψήφισης 97% η σύµβαση για την µεταβίβαση των µεταλλείων και την δηµιουργία της µεταλλουργίας χρυσού. Στις 05/08/96 η επιτροπή αγώνα απαντά µε ένα δυναµικό κείµενο που διανέµεται στους κατοίκους µε τίτλο «Πρόσκληση σε ετοιµότητα», όπου αφού ενηµερώνει ότι οι αρµόδιοι αγνόησαν τις φωνές διαµαρτυρίας, καλεί σε «πλήρη ετοιµότητα ανά πάσα στιγµή». Η αντιπαράθεση των κατοίκων µε την πολιτική εξουσία είναι τόσο έντονη που στις 16/09 λαϊκές συνελεύσεις στην Ολυµπιάδα και στην Βαρβάρα αποφασίζουν οµόφωνα να ψηφίσουν άκυρο στις βουλευτικές εκλογές και στις 22/09 τα ποσοστά των άκυρων και λευκών ψηφοδελτίων διαµαρτυρίας ανέρχονται στα εντυπωσιακά ποσοστά των 87% και 58% αντίστοιχα.

Όλες οι προσπάθειες της εταιρείας να περάσει γεωτρύπανα και μηχανήματα στο μεταλλείο αποτυχαίνουν, καθώς αντιμετωπίζουν την άμεση συγκέντρωση πολλών κατοίκων. Το φυλάκιο της Ολυµπιάδας παραµένει υπό κατάληψη επί 24ώρου βάσης, από άνδρες και γυναίκες όλων των ηλικιών ελέγχοντας την είσοδο στο μεταλλείο. Έτσι, όταν το πρωί της 17ης Οκτώβρη, τρεις κλούβες των ΜΑΤ και περίπου 10 περιπολικά της αστυνοµίας επιχειρούν να περάσουν από το µπλόκο συνοδεύοντας ένα φορτηγό της εταιρείας, στο φυλάκιο βρίσκονται µόνο 30 περίπου άτοµα κυρίως γυναίκες και ηλικιωµένοι. Τα ΜΑΤ τους ξυλοκοπούν σκληρά, συλλαμβάνουν 7 άτομα και καταφέρνουν να περάσουν ένα γεωτρύπανο στο μεταλλείο. Η αντίδραση των κατοίκων είναι άμεση και έντονη. Χτυπούν οι καμπάνες στα γύρω χωριά και οι οργισμένοι κάτοικοι που σπεύδουν, τρέπουν τα ΜΑΤ σε άτακτη οπισθοχώρηση και κάνουν έφοδο στο μεταλλείο για να βγάλουν το γεωτρύπανο. Υπό το φόβο γενικευμένων καταστροφών και μετά από διαπραγματεύσεις, οι 7 αφήνονται ελεύθεροι, το γεωτρύπανο φεύγει και τα ΜΑΤ αποσύρονται το ίδιο βράδυ.

Το κράτος και η εταιρεία βρίσκονται σε αδιέξοδο και αναγκάζονται να κάνουν μια συμφωνία με τους κατοίκους. Η συµφωνία προέβλεπε από την πλευρά των κατοίκων το άνοιγµα του δρόµου προς τα µεταλλεία που είχε κλειστεί με οδόφραγμα. Από την πλευρά της εταιρείας συµφωνήθηκε πως δεν θα πραγµατοποιηθούν εργασίες σχετικές µε την μονάδα χρυσού, ενώ το ελληνικό κράτος δεσµεύτηκε να αναθέσει σε ανεξάρτητο, αξιόπιστο μελετητικό φορέα τη διερεύνηση της βέλτιστης λύσης για την χωροθέτηση της μονάδας. Η έρευνα ανατίθεται επίσηµα στο ΙΓΜΕ από την υφυπουργό ανάπτυξης και από την πλευρά των κατοίκων η συµφωνία τηρείται, αν και το φυλάκιο δεν εγκαταλείπεται και οι βάρδιες συνεχίζονται για τον έλεγχο της τήρησης της συµφωνίας από την πλευρά της εταιρείας. Οι κάτοικοι σύντοµα αρχίζουν να καταγγέλλουν, όχι µόνο τις καθυστερήσεις αλλά και τις µεθοδεύσεις από την πλευρά της κυβέρνησης και της εταιρείας, που στοχεύουν όπως υποστηρίζουν στην αποδυνάµωση της κινητοποίησης τους. Η επιτροπή υποστηρίζει πως η TVX Hellas πραγµατοποιεί «προσλήψεις σκοπιµότητας» και µοιράζει χρήµατα αφειδώς, ενώ κινούνται δικαστικές διαδικασίες εναντίον κατοίκων που συµµετείχαν στα γεγονότα.



Το παρασκήνιο της μελέτης του ΙΓΜΕ για την χωροθέτηση είναι έντονο. Παρά τις πιέσεις, η ερευνητική ομάδα του ΙΓΜΕ επιδεικνύει αξιοπρέπεια και δεν υποκύπτει στις πιέσεις της διοίκησης που επιχειρεί να “μαγειρέψει” τα αποτελέσματα. Από όλες τις εναλλακτικές θέσεις που αξιολογήθηκαν η θέση Ξηρόλακκας κρίθηκε ως ακαταλληλότερη όλων, µε βάση τα γεωτεχνικά κριτήρια. Τα συµπεράσµατα της µελέτης καταρρίπτουν αυτό που θεωρούνταν ως απόλυτο δεδοµένο, τόσο από την κυβέρνηση όσο και την εταιρεία και έρχονται σε κατάφωρη αντίθεση µε το συµπέρασµα της µελέτης της ΜΕΤΒΑ που υποδείκνυε ως βέλτιστη αυτήν ακριβώς την θέση που θεωρείται η χείριστη.

Με πραξικοπηματικό τρόπο, η υφυπουργός ανάπτυξης διακόπτει την μελέτη πριν ολοκληρωθεί η δεύτερη της φάση και αναφέρει πως θα την συνεχίσει η ίδια η εταιρεία. Οι κάτοικοι δεν ανέχονται φυσικά τον εμπαιγμό και τα γεωτρύπανα αντιμετωπίζουν την εχθρικότητα τους. Κάποια πυρπολούνται, άλλα υπόκεινται ζημιές και στα δάση της Βαρβάρας ο πετροπόλεµος με τους αστυνομικούς που αποτυχημένα προσπαθούν να τα προστατεύσουν, γίνεται καθημερινότητα.

500-900 άντρες ειδικών δυνάμεων της αστυνομίας καταφθάνουν τον Σεπτέµβρη μέχρι και από την Αθήνα, ενώ συνοδεύονται και από τεθωρακισμένες αύρες. Τους επόµενους δύο µήνες, είναι έντονη η παρουσία των αστυνοµικών, που πραγµατοποιούν εξευτελιστικούς ελέγχους στην είσοδο και έξοδο από τα χωριά, επιδιώκοντας την τροµοκράτηση των κατοίκων και κάποια άτακτη σύγκρουση. Η επιτροπή αγώνα καταγγέλλει επανειληµµένα πως έχουν εισέλθει στην περιοχή γεωτρύπανα της εταιρείας, γεγονός που παραβιάζει την συµφωνία, ενώ δηλώνει πως οι κάτοικοι είναι αποφασισµένοι να συγκρουστούν, συνιστά όµως ψυχραιµία για να γίνει η σύγκρουση όταν το επιλέξουν οι ίδιοι.

Όντως το πρωί της 9/11/97 χτυπούν οι καµπάνες των χωριών. Εκείνη την μέρα δεν βρίσκονται εκεί όλες οι δυνάµεις των ΜΑΤ, εφόσον κάποιες διµοιρίες έχουν µεταβεί στην Θεσσαλονίκη για έναν ποδοσφαιρικό αγώνα. Οι κάτοικοι συγκεντρώνονται άµεσα και πραγµατοποιούν πορεία προς τις εγκαταστάσεις των µεταλλείων όπου, αφού δεν τους επιτρέπεται η είσοδος, επιτίθενται εναντίον των ΜΑΤ, πυρπολούν δύο γεωτρύπανα της εταιρείας, προκαλούν ζηµιές σε 6 οχήµατα της αστυνοµίας και τραυµατίζουν 9 άνδρες των ΜΑΤ και τον αστυνομικό διευθυντή Χαλκιδικής. Τα ξηµερώµατα της επόµενης, συλλαµβάνονται µέσα από τα σπίτια τους οι πρόεδροι 5 κοινοτήτων. Απελευθερώνονται όμως το επόµενο πρωί, ενώ πραγµατοποιείται κατάληψη της εθνικής οδού Θεσσαλονίκης-Καβάλας σε ένδειξη συμπαράστασης. Η απόλυση από την TVX 5 εργαζομένων από την κοινότητα με πρόσχημα την εμπλοκή τους στα επεισόδια, είναι ενδεικτική της σύμπνοιας που υπάρχει στο χωριό σχετικά με το θέμα, την οποία δεν καταφέρνουν να διασπάσουν με κανένα τρόπο.

Έτσι στις 23/11/97 τίθεται σε ισχύ η απόφαση του αστυνοµικού διευθυντή της Χαλκιδικής για την απαγόρευση: «της πραγµατοποίησης κάθε δηµόσιας σε ανοικτό χώρο συνάθροισης, πορείας, διαδήλωσης... στην ευρύτερη περιοχή των κοινοτήτων Ολυµπιάδας και Βαρβάρας». Ταυτόχρονα οι δυνάµεις των ΜΑΤ και των ΕΚΑΜ πραγµατοποιούν εξαντλητικούς ελέγχους κατά την είσοδο και έξοδο από τα χωριά, απαγορεύοντας την ελεύθερη κυκλοφορία. Οι κάτοικοι καταγγέλλουν πως στους ελέγχους ασκείται ψυχολογική βία µε προκλήσεις και εξυβρίσεις, ενώ δεν επιτρέπεται καν στους κτηνοτρόφους να βγουν από το χωριό για να φροντίσουν τα κοπάδια τους.

Αν και μετά από την γενικευμένη κατακραυγή, τα χουντικά μέτρα αποσύρονται, είναι υπό αυτό το κλίμα που στις 11/12/97 δικάζονται στον Πολύγυρο µε σοβαρές κατηγορίες εναντίον τους, οι 5 πρόεδροι που συνελήφθησαν µετά τα επεισόδια. Μια µέρα πριν τη δίκη, τοποθετείται αυτοσχέδιος εκρηκτικός µηχανισµός χωρίς πυροκροτητή έξω από το γραφείο της υπουργού ανάπτυξης, σε «ένδειξη αλληλεγγύης στον αγώνα των κατοίκων του Στρυµονικού κόλπου ενάντια στα σχέδια της πολυεθνικής TVX». Την ευθύνη αναλαµβάνει η οµάδα «Αναρχικοί Αντάρτες Πόλης» και η υπόθεση οδηγεί στην σύλληψη του αναρχικού Νίκου Μαζιώτη και την ενεργητική αποδοχή από µέρους του της πολιτικής ευθύνης για την ενέργεια. Ο εγκλεισµός του συνοδεύεται από µια πολιτική δίκη στην οποία ο Νίκος Μαζιώτης κρατάει μια σπάνια και αξιοπρεπή επαναστατική στάση.

Μετά και την σύγκρουση του '97, είναι σαφές πως το έργο της Ολυμπιάδας δεν μπορεί να προχωρήσει με κανένα τρόπο άμεσα και η εταιρεία παίζει το παιχνίδι των εντυπώσεων για την διατήρηση του διεθνούς χρηματιστηριακού της κύρους, επικεντρώνοντας στην κοντινή μεταλλοφόρα περιοχή, των Σκουριών, κοντά στην κοινότητα Μεγάλης Παναγιάς. Στα πλαίσια αυτού του “παιχνιδιού” διανοίγεται το 1998 μια “ερευνητική”, κεκλιµένη στοά, µήκους 800 µέτρων μέσα στο δάσος στην περιοχή Σκουριές με σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Μια από αυτές είναι η εκφόρτιση του υδροφόρου ορίζοντα µέσα από την στοά, που οδηγεί σε πτώση της στάθµης του, σε ξήρανση όλων των παρακείµενων πηγών ανάντη του ρέµατος και συνολικά επηρεάζει αρνητικά το υδατικό ισοζύγιο στο χωριό Μεγάλη Παναγιά, το οποίο έκτοτε αντιµετωπίζει πρόβληµα στην ύδρευση τους θερινούς µήνες. Η στάση της κοινότητας αυτής που τάσσονταν υπέρ των μεταλλείων λόγω της εργασιακής εξάρτησης, θα αρχίσει σταδιακά ν’ αλλάζει, μετά από αυτήν την εξέλιξη.

Η εταιρεία δεν έχει εγκαταλείψει το σχέδιο της Ολυμπιάδας και μετά από κάποιες εγκρίσεις που παίρνει η νέα ΜΠΕ, ξεκινά να διανοίγει δρόµο κόβοντας τα δέντρα προς την Κηπουρίστρα, τη νέα τοποθεσία που επιλέχθηκε για την εγκατάσταση του εργοστασίου. Οι κάτοικοι µπαίνουν µπροστά στις µπουλντόζες επανειληµµένα και η κυβέρνηση στέλνει δυο φορές τα ΜΑΤ, πάλι χωρίς αποτέλεσμα. Παράλληλα οι κάτοικοι κερδίζουν την πρώτη από µια σειρά σηµαντικές δίκες, καθώς µετά από προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) για την παράνοµη λειτουργία των υφιστάµενων εγκαταστάσεων στην Ολυµπιάδα, στις 22/09/99 το δικαστήριο αποφασίζει την αναστολή των εργασιών. Η απόφαση αυτή σηµατοδοτεί την µεταφορά του αγώνα στο δικαστικό µέτωπο. Όντως, μετά από εντατική εργασία που οδηγεί στην εμπεριστατωμένη στοιχειοθέτηση της προσφυγής από τους κατοίκους, το ΣτΕ αποφαίνεται στις 11/04/2001 µε ισχυρή πλειοψηφία 20 έναντι 7, δικαιώνοντας και δικαστικά τους πολύχρονους και δυναµικούς αγώνες των κατοίκων. Στην προσπάθεια τους να στοιχειοθετήσουν την αίτηση ακύρωσης των αδειών, οι κάτοικοι έρχονται σε επαφή και συνεργάζονται με το διεθνές κίνημα ενάντια στην μεταλλουργία χρυσού. Ενδεικτικό αποτέλεσμα αυτής της συνεργασίας είναι το ότι τον Μάιο του 2001, μετά από πιέσεις της Συνοµοσπονδίας Κριτικών Μετόχων, η τράπεζα Deutsche Bank αποσύρει την οικονοµική υποστήριξη της στην TVX, για την επένδυση της µεταλλουργίας χρυσού στην Ολυµπιάδα. Η κατάσταση για την TVX, είναι πια πολύ δύσκολη. Τα προσχήματα πέφτουν ένα προς ένα και εμφανίζεται το αληθινό της πρόσωπο.

Τον Νοέµβριο του 2001, οι εργασίες επέκτασης των στοών του µεταλλείου Μαύρες Πέτρες, οδηγούν κάτω από το χωριό της Στρατονίκης, µε αποτέλεσµα την αναστάτωση των κατοίκων από τα φουρνέλα και τους κραδασµούς, καθώς και την κινητοποίηση τους για την τύχη του τόπου τους. Από τον Φεβρουάριο του 2002 αρχίζουν να παρατηρούνται ρωγµές σε 24 σπίτια και στην εκκλησία του χωριού. Με πολλές διακοπές και επανενάρξεις, αυτή η απαράδεκτη εξόρυξη κάτω από το χωριό συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Στις 09/12/02 και εν αναµονή της επίσηµης κοινοποίησης στην TVX Hellas της ήδη ειλληµένης απόφασης του ΣτΕ, που απαγορεύει την συνέχιση των εργασιών κάτω από την Στρατονίκη, προκύπτει σοβαρό «ατύχηµα» λόγω “αδυναµίας” της εταιρείας να διαχειριστεί τα όξινα νερά των στοών. Το αποτέλεσµα είναι πως τα νερά παροχετεύονται στον κόλπο του Στρατωνίου, ο οποίος βάφεται κόκκινος, ένα χρώµα το οποίο οφείλεται στα επιβαρηµένα µε βαρέα µέταλλα νερά των στοών. Ακόμη και μετά την αντιμετώπιση του “ατυχήματος”, τα τοξικά νερά χύνονται ανεπεξέργαστα σε ποτάμι της περιοχής. Στις 09/01/03 η TVX Hellas λαµβάνει τελικά την επίσηµη κοινοποίηση της απόφασης του ΣτΕ, που απαγορεύει την συνέχιση της εξόρυξης κάτω από την Στρατονίκη. Την ίδια µέρα η TVX Hellas κάνει λοκ-άουτ, αναστέλλει δηλαδή όλες τις δραστηριότητες της χωρίς να πληρώσει τα δεδουλευµένα των εργαζοµένων ή αποζηµιώσεις, τα μαζεύει και φεύγει, αφήνοντας πίσω της πολλά νέα περιβαλλοντικά προβλήματα για την περιοχή και τους εργαζόμενους κυριολεκτικά στον δρόμο.

Η οικονομική κατάσταση της μητρικής TVX, που είχε ρίξει όλο το βάρος των ενεργειών της στην Χαλκιδική με μεγάλες προσδοκίες, είναι τόσο άσχημη και το κύρος της τόσο πληγμένο μετά το ελληνικό φιάσκο, που δεν μπορεί να επιβιώσει ως τέτοια στο ανταγωνιστικό τοπίο της διεθνούς οικονομίας. Όλες οι κτήσεις της περιέρχονται στην εταιρεία Kinross και η TVX Gold σβήνει από τον χάρτη των μεταλλευτικών επιχειρήσεων το 2003.

Η αντίσταση της κοινότητας Ολυμπιάδας γονάτισε, αν όχι έναν εταιρικό κολοσσό, σίγουρα μια εταιρεία που θέλησε να γίνει τέτοιος στην πλάτη της βόρειας Χαλκιδικής και των ανθρώπων της. Ο πρόεδρος του ΣΕΒ Οδυσσέας Κυριακόπουλος σε τότε δήλωση του, συνοψίζει την κατάσταση, λέγοντας πως «δεν υπάρχει µεταλλευτική εταιρεία στον κόσµο που να µη γνωρίζει την ιστορία της TVX, άρα δεύτερο κορόιδο δεν θα βρούµε…». Αν και η πρόβλεψη του δεν δικαιώθηκε και -4 χρόνια μετά- τα “κορόιδα” της European Goldfields, άλλης πολυεθνικής με βάση τον Καναδά και της ΑΚΤΩΡ του Μπόμπολα βρίσκονται στην περιοχή με τον ίδιο σκοπό, η δήλωση αυτή εμπεριέχει μια μεγάλη αλήθεια και θα την χρησιμοποιήσουμε για να περάσουμε στον σχολιασμό ενός σημαντικού πολιτικού ζητήματος.

Η δήλωση αυτή υποδηλώνει πως το γενικό πλαίσιο µέσα στο οποίο είναι αναγκασµένες να κινούνται οι πολυεθνικές εταιρείες 2 , ορίζεται σε παγκόσµιο επίπεδο και υπάρχει ανησυχία για τις κοινωνικές κινητοποιήσεις, όπως η περίπτωση της Ολυμπιάδας. 'Όντως τις τελευταίες δεκαετίες ξεσπά ένα πλήθος τοπικών κινητοποιήσεων µε περιβαλλοντικό χαρακτήρα σε όλο τον κόσµο. Ειδικά για την περιοχή της νότιας Ευρώπης, στην Ισπανία, την Ελλάδα και την Πορτογαλία ανιχνεύονται 4.500 περιπτώσεις τοπικών περιβαλλοντικών κινητοποιήσεων, από την λήξη των δικτατορικών τους περιόδων µέχρι και το 1994! Αυτές οι τοπικές, ανά την γη κινητοποιήσεις συνοδεύονται από την δεκαετία του '90 και μέχρι σήμερα με μια εντυπωσιακή δικτύωση που διασπείρει την πληροφορία και προσδίδει αποτελεσματικότητα μέσα από το διαδίκτυο και μια σειρά από μη κυβερνητικές οργανώσεις. Αυτή η κατάσταση δημιουργεί μια νέου είδους μορφή πίεσης απέναντι στα συμφέροντα των επιχειρήσεων. Η πίεση αυτή έχει δυο βασικές συνιστώσες: η πρώτη είναι άµεσα οικονοµική και εύκολα αντιληπτή και αφορά στην επίδραση που έχουν στα επενδυτικά τους σχέδια (καθυστερήσεις, τροποποιήσεις και συχνά ακυρώσεις) και στο επιπλέον κόστος που δημιουργούν με το αίτηµα για προστασία του περιβάλλοντος. Η δεύτερη αφορά στο ότι οι εταιρείες, ως στόχοι της κινητοποίησης, αντιµετωπίζουν µια «κρίση νοµιµοποίησης», που αναφέρεται στην διαδεδοµένη άποψη πως οι πολυεθνικές είναι ανεύθυνοι κολοσσοί που υποβαθµίζουν το περιβάλλον, εκµεταλλεύονται τους εργαζοµένους και επηρεάζοντας τις πολιτικές αποφάσεις, έχουν γίνει τα νέα αφεντικά του πλανήτη. Η ευρεία διάδοση αυτής της αντίληψης είναι προβληµατική για τις επιχειρήσεις γιατί: «Η κοινωνία είναι αυτή που δίνει νοµιµοποίηση και δύναµη σε µια εταιρεία. Μακροπρόθεσµα όσες εταιρείες δεν χρησιµοποιούν αυτήν την εξουσία µε τρόπο που να είναι υπεύθυνος, θα τείνουν να την χάσουν». Η απώλεια αυτή, µεταφράζεται τελικά σε απώλεια κερδών και φυσικά αυτό είναι που απασχολεί περισσότερο από κάθε άλλο μια επιχείρηση.

Περνώντας από την αρχετυπική καπιταλιστική μονάδα -την εταιρεία- στο ίδιο το σύστημα, μπορούμε να πούμε πως η κρίση νοµιµοποίησης που αντιµετωπίζουν οι επιχειρήσεις, εντοπίζεται σε ένα ευαίσθητο σηµείο του καπιταλιστικού συστήµατος συνολικά. Η αµφισβήτηση που αφορά στην «συµπεριφορά» των επιχειρήσεων, βρίσκεται δυνητικά ένα µόλις βήµα πριν από την κριτική για τον σκοπό της αέναης παραγωγής, κατανάλωσης και συσσώρευσης. Κριτική η οποία, αν συναντιόταν µε σχετικές πρακτικές, θα δηµιουργούσε καταστάσεις που θα απειλούσαν ακόµη περισσότερο τα κέρδη των επιχειρήσεων και την σταθερότητα του συστήµατος του σύγχρονου καπιταλισµού. Γι’ αυτό το λόγο είναι καίριας σημασίας για τις εταιρείες, αλλά και συνολικά για την καπιταλιστική μηχανή να διατηρούνται οι εικόνες τους άσπιλες στα μυαλά των πολιτών και μάλιστα -ένα βήμα παραπέρα- να παρουσιάζονται ως “ο καλός εταιρικός πολίτης”, όπως διακήρυσσε για τον εαυτό της η ΤVX.

Το πρώτο βήμα στο οποίο υποχρεώθηκαν οι εταιρείες διεθνώς, ήταν ο περιορισμός -ή η απομάκρυνση από τις εστίες του κινήματος- των εξόφθαλµα επιβαρυντικών δραστηριοτήτων τους. Τα επόμενα βήματα οδηγούν στην προσεκτική αναδιαµόρφωση των στρατηγικών τους για να ανταποκριθούν στις «νέες απαιτήσεις της εποχής». Αναδιαµορφώνουν το management τους προς την κατεύθυνση της «ολικής υπευθυνότητας»... Προβάλλουν και χρησιµοποιούν µηχανισµούς αυτορρύθµισης έναντι των εξωτερικών ελέγχων, «πρασινίζουν» τους εταιρικούς κώδικες συµπεριφοράς και προσλαμβάνουν σχετικούς επιστήμονες-μαϊντανούς. Παράλληλα δαπανούν χρήματα “για την προστασία του περιβάλλοντος”, χρηματοδοτούν “κοινωνικά έργα” και φυσικά δεν ξεχνούν να διαφημίσουν πλουσιοπάροχα αυτές τους τις κινήσεις.

Η διαδικασία αυτή βρίσκεται σε συµφωνία και άρρηκτη σύνδεση µε τις εξελίξεις σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο, όπου προβάλλεται η αναδιαµόρφωση του καπιταλισµού, µέσα από την επιχειρηµατολογία της βιώσιµης ανάπτυξης.

Αυτή η αλλαγή συµπεριφοράς, δεν είναι παρά μια προσπάθεια να µεταθέτει το κεντρικό ζήτηµα, από το θέµα του σκοπού και της ψευδοορθολογικότητας των δραστηριοτήτων τους, σε ένα επίπεδο «καλύτερων τρόπων συµπεριφοράς», βελτίωσης του τρόπου διαχείρισης και όχι αλλαγή της διαχείρισης ριζικά. Αυτή η µετατόπιση θέτει στο απυρόβλητο το κεντρικό-κρίσιµο κάθε φορά ζήτηµα και εστιάζει στο πως θα γίνει καλύτερα αυτό που ήδη συµβαίνει, ακόµη κι αν αυτό που συµβαίνει είναι προβληµατικό από την βάση του. Στο παράδειγµα µας της παραγωγής χρυσού, το κρίσιµο ζήτηµα είναι το γιατί να χρειάζεται να εξορύσσεται η γη, και να χρησιµοποιούνται τόσα δηλητήρια για να παραχθεί χρυσός, ποια είναι τελικά η χρησιµότητα και τα κοινωνικά οφέλη από αυτό; Αυτό το θέμα παραµερίζεται για να συνεχισθεί η εξόρυξη χρυσού στο υπάρχον επίπεδο παραγωγής, µε µόνο ουσιαστικό στόχο την συνέχιση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων του κλάδου και την απρόσκοπτη κίνηση της καπιταλιστικής µηχανής.

Μια από τις πιο επικίνδυνες σχετικές εξελίξεις είναι πως οι εταιρείες έχουν µεταλλάξει την αµυντική τους στρατηγική προς την κατεύθυνση της µερικής αποδοχής των ευθυνών τους, για να μπορούν να έρθουν σε συνεργασία µε κάποιους τουλάχιστον από τους «πρώην αντιδρώντες», οι οποίοι έχουν αποδεχτεί τον ρόλο του κοινωνικού εταίρου-συµµετόχου. Η ριζοσπαστική κριτική και η ανοιχτή αντιπαράθεση, ενσωµατώνονται έτσι σε ένα συναινετικό κλίµα συνεργασίας και προβάλλεται η προστασία του περιβάλλοντος ως κοινός ενωτικός σκοπός για τον οποίον πρέπει «όλοι να παλέψουµε µαζί». Το παλιό-καλό ρητό όλων των αυτοκρατοριών, το γνωστό: «∆ιαίρει και βασίλευε» όντως οδηγεί στην διατήρηση της εξουσίας. Είναι πολλές οι οργανώσεις- κοινότητες- τάσεις του περιβαλλοντικού κινήµατος που αποδέχονται τον συµβιβασµό (που µπορεί κάποιες να αντιλαμβάνονται ως νίκη-επιτυχία) και κάθονται στο «τραπέζι των διαπραγµατεύσεων, συνδιαµορφώνοντας» µε τις πολυεθνικές, ενώ άλλες συνεχίζουν στην ριζοσπαστική λογική τους και εμµένουν στην αντιπαράθεση, βλέποντας όµως την επιχειρηµατολογία τους αποδυναµωµένη και την σχετική ισχύ τους να περιορίζεται από αυτόν τον τακτικό ελιγµό.

Τον ρόλο που είχε η εισαγωγή της οικοαναπτυξιακής θεώρησης στον µετριασµό του ριζοσπαστικού περιβαλλοντικού κινήµατος που άνθησε την δεκαετία του '70, ανέλαβε να επιτελέσει µε ανάλογο στόχο η εισαγωγή της προσέγγισης της βιώσιµης ανάπτυξης την δεκαετία του ‘80, και αναλαµβάνει μετά το '90 αυτή η νέα στρατηγική επιλογή των επιχειρήσεων. Κινήµατα µε δυνατότητα ανάπτυξης συνολικής κριτικής και αµφισβήτησης του καπιταλιστικού συστήµατος και των παραδοχών που το στηρίζουν, εγκλωβίζονται σε µια «συµβιβαστική στρατηγική» στην προσπάθεια τους να υπερασπιστούν µε τρόπο πρακτικό και άµεσο το περιβάλλον από την δράση των εταιρειών. Και ειρωνικά είναι ακριβώς γι' αυτήν τους την επιλογή που χάνουν έδαφος και στο περιορισμένο πεδίο της διαπραγμάτευσης που επιλέγουν, γιατί ακριβώς δεν το κάνουν από θέση ισχύος.

Επιστρέφοντας στον αγώνα των κατοίκων της Ολυμπιάδας, είναι σημαντικές κάποιες παρατηρήσεις που αναδεικνύουν τους λόγους της αποτυχίας της στρατηγικής της TVX στην περιοχή, που δεν ήταν άλλη από αυτήν που περιγράφηκε για το διεθνές σκηνικό. Δεν ήταν μόνο η µεγάλη χρονική διάρκεια, η ένταση και η µεγάλη ποικιλία πρακτικών και µέσων που χρησιμοποιήθηκαν από την πλευρά των κατοίκων. Η αποτελεσµατική χρήση ριζοσπαστικών πρακτικών όπως η βίαιη σύγκρουση µε την αστυνοµία, τα σαµποτάζ και η κατάληψη του φυλακίου, βασίστηκε στην έντονη και βαθιά ριζωµένη συλλογική συνείδηση των κατοίκων και οδήγησε στην δυνατότητα άσκησης ισχυρών πιέσεων προς το κράτος και την εταιρεία. Με βάση την κατοχυρωµένη συλλογική συνείδηση που ορίζεται από το «ΘΑ ΝΙΚΗΣΟΥΜΕ», είναι που αναπτύσσονται η δύναµη, η αποφασιστικότητα, η ενότητα, η µεγάλη συµµετοχή κλπ. Αυτή είναι που οδηγεί στην κάθετη αντιπαράθεση µε την εταιρεία και στην αναποτελεσµατικότητα της επικοινωνιακής στρατηγικής της TVX. Οι κάτοικοι της Ολυμπιάδας και οι συμπαραστάτες τους δεν αποδέχονται τις παροχές της TVX και δεν της αφήνουν καθόλου έδαφος για να διατρήσει στις κοινότητες τους και να διασπάσει την ενότητα τους. Αντιλαμβάνονται το ζήτημα του εργοστασίου ως ζήτημα ζωής ή θανάτου για τους ίδιους και τις κοινότητες τους. Ο συνδετικός τους κρίκος είναι το γεγονός πως ζουν στον ίδιο χώρο και µοιράζονται µια εικόνα για την προοπτική του τόπου και της κοινότητας τους ίσως θολή, αλλά σίγουρα διαφορετική από αυτήν που συνεπάγεται από την λειτουργία του εργοστασίου.

Αυτή η κοινοτική βάση της κινητοποίησης είναι ένα βασικό στοιχείο όσον αφορά στη συλλογική συνείδηση που αναπτύσσεται. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι η διάχυτη ιστορική µνήµη των κοινοτήτων, ειδικά σε σχέση µε τις δυναµικές και αγωνιστικές απεργίες των μεταλλωρύχων µετά την µεταπολίτευση, οι οποίες ηττήθηκαν όταν κατάφεραν να τις διασπάσουν. Είναι βάσιµο να υποστηριχθεί, πως η εµπειρία αυτών των απεργιών έπαιξε σηµαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της συλλογικής αυτής συνείδησης. Υπάρχουν άλλωστε βασικές οµοιότητες στις δύο περιπτώσεις, τόσο στην στάση του κράτους µε την έντονη και για καιρό παρουσία των ΜΑΤ στα χωριά, την διάταξη για την απαγόρευση της κυκλοφορίας όσο και στην αντίδραση των κατοίκων και τις βίαιες συγκρούσεις που ξεσπούν και στις δύο περιόδους. Η χρονική απόσταση των 20 ετών είναι µεγάλη, αλλά όχι αρκετή για να παραµερίσει πλήρως την συλλογική αυτή µνήµη, καθώς µάλιστα οι κοινότητες Ολυµπιάδας και Βαρβάρας δεν βίωσαν έντονες µετακινήσεις πληθυσµού και σαν συνέπεια διατήρησαν την πληθυσµιακή τους σύνθεση.

Τα παραπάνω στοιχεία της κινητοποίησης είναι αυτά που την κάνουν ένα παράδειγμα προς μίμηση (αν και δεν της λείπουν οι αδυναμίες και τα λάθη) για το πως μπορεί να εξουδετερωθεί η νέα στρατηγική επιλογή των επιχειρήσεων. Απέναντι σε μια τέτοια κινητοποίηση ούτε οι υποσχόμενες θέσεις εργασίας, ούτε οι μαϊντανοεπιστήμονες με τις διαβεβαιώσεις τους για την προστασία του περιβάλλοντος είναι όπλα ικανά στα χέρια μιας εταιρείας.

Κλείνοντας αυτό το άρθρο, θα ήθελα ν’ αναφέρω πως στις σημερινές συνθήκες με την ραγδαία επιδείνωση των περιβαλλοντικών προβλημάτων και την ανεδαφικότητα της χαρασσόμενης από τα μεγάλα συμφέροντα και κράτη πορείας της ανθρωπότητας, αναλογεί κάτι βασικό σε κάθε άνθρωπο που κινητοποιείται για θέματα περιβάλλοντος.

Να αναδεικνύει και να προβάλει το κρίσιμο ζήτημα του εγγενούς καπιταλιστικού παραλογισμού, στα πλαίσια του λόγου και της δράσης του.



Στάθης Μ.



1. Πρέπει να αναφερθεί πως είναι αδύνατον να αναφερθούν έστω και εν συντομία τα γεγονότα που αφορούν σ' αυτόν τον αγώνα σ’ αυτό το άρθρο, καθώς είναι πολύχρονος, πλούσιος σε δράσεις και εξελίσσεται σε πολλά επίπεδα. Κάτι ανάλογο ισχύει και για το επίπεδο της ανάλυσης, γι’ αυτό και στο άρθρο θα αναπτυχθούν μερικές μόνο πτυχές του θέματος. Για λόγους πρακτικούς εξάλλου, δεν θα αναφερθούν οι περιβαλλοντικές διαστάσεις του ζητήματος για την ανάλυση των οποίων θα απαιτούνταν ένα άλλο άρθρο. Για όσες και όσους επιθυμούν περισσότερες πληροφορίες, στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://antigold.vrahokipos.net υπάρχει η διπλωματική εργασία που πραγματοποίησα με τίτλο: “Επιχείρηση, περιβάλλον και κοινωνική κινητοποίηση. Το παράδειγμα της μεταλλουργίας χρυσού της εταιρείας TVX Gold στον Στρυμονικό κόλπο”, που προσπαθεί να καλύψει το θέμα ολιστικά και λεπτομερειακά μέχρι και το 2003. Επίσης έχει ολοκληρωθεί η ερευνητική ταινία: “Κυνήγι Θησαυρού” που πραγματοποιήσαμε συλλογικά και η οποία θα διακινηθεί σε κόπιες χωρίς αντίτιμο σε όλη την χώρα, μέσα από την συνεργασία με άλλες συλλογικότητες. Για άλλο υλικό ή για να προμηθευτείτε την ταινία, μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μου στην ηλεκτρονική διεύθυνση kumothoi@riseup.net



2. Η ανάλυση του άρθρου αναφέρεται στις πολυεθνικές επιχειρήσεις, καθώς εκκινεί από το παράδειγμα της TVX, αλλά τα βασικά συμπεράσματα ισχύουν ουσιαστικά για όλες τις μεγάλες επιχειρήσεις, ακόμη κι αν δραστηριοποιούνται σε μια μόνο χώρα..